راهنمای گام به گام دیابت

معرفی بیماری دیابت

دیابت یک بیماری مزمن است که در تمام طول عمر با شما همراه است، درمان قطعی ندارد و لذا همواره و در
تمام طول عمر باید آن را کنترل کرد.
دیابت زمانی رخ می دهد که لوزالمعده انسولین کافی تولید نمی کند یا بدن به طور موثر از انسولین تولید شده
نمی تواند استفاده کند.
انسولین هورمونی است که قند خون را تنظیم می کند. هایپرگلیسمی یا افزایش قند خون، شایع ترین عالمت
دیابت کنترل نشده است و در طول زمان منجر به آسیب های جدی به بسیاری از دستگاه های بدن، به ویژه
اعصاب و عروق خونی می شود.
عدم کنترل قند خون می تواند منجر به بیماری های مختلفی از قبیل بیماری های کلیوی، بیماری های قلبی
عروقی، فشار خون و بسیاری بیماری های دیگر شود.
در سراسر جهان در سال 2014 ،حدود 9 درصد از افراد 81 سال و باالتر دیابت داشتند. در سال 2012 دیابت
علت مستقیم 5/1 میلیون مرگ بود. بیش از 8 درصد از مرگ ها به دلیل دیابت در کشورهای با درآمد کم و
متوسط رخ می دهد.

رژیم غذایی

وعده های غذایی را به طور منظم و در ساعات خاص مصرف نماید؛ تغییر ساعت در صرف غذا سبب نوسان قند
خون شده و مشکالت فراوانی را برای بیمار ایجاد می کند.
* مصرف غذاهای روزانه در 3 وعده اصلی )صبحانه، نهار و شام( و 3 میان وعده )بین صبحانه و نهار، بی نهار و
شام، و قبل از خواب( تقسیم شود.
* مصرف قند و شکر و غذاهای حاوی آنها مانند بستنی، بیسکوئیت، شیرینی، مربا، آدامس، نوشابه و غیره ممنوع
است.
* از مصرف غذاهای پرچرب و سرخ شده باید پرهیز شود. بهتر است غذاها بیشتر به صورت آبپز شده، بخارپز یا
کبابی مصرف شوند.
* روغن مصرفی باید حتما از نوع گیاهی باشد؛ برای سرخ کردن سطحی مواد غذایی نیز صرفا از روغن های
گیاهی مخصوص سرخ کردن استفاده شود
* از گوشت های کم چرب و مرغ و ماهی بدون پوست استفاده شود
* مصرف تخم مرغ به حداکثر 3 تا 4 عدد در هفته محدود شود
* شیر و لبنیات مصرفی از نوع کم چرب باشند
* میوه و سبزی را به شکل تازه مصرف کنید: ویتامین C موجود در میوه و سبزی تازه، کمک شایانی جهت
کنترل قندخون می کند
* ساالد و سبزی ها را بدون سس و با چاشنی هایی مثل آب لیموترش یا نارنج تازه و مقدار کمی روغن زیتون
مصرف کنید
* مصرف نمک را تا حد امکان کم کنید: کل نمک مصرفی روزانه چه به شکل خالص و چه به صورت افزودنی به
غذاها، باید حداکثر 5gr باشد یعنی حدود یک قاشق غذاخوری. با توجه به وجود نمک و سدیم در بسیاری از
غذاها توصیه می شود از به کارگیری نمکدان و افزودن نمک به غذا سر سفره پرهیز کنید
* از غذاهای آماده و کنسروی که همگی حاوی مقادیر زیادی نمک، شکر یا چربی هستند استفاده نکنید
* نان های مصرفی باید از نوع سبوس دار و با استفاده از خمیر مایه تهیه شوند مانند سنگک
* مصرف حبوبات )نخود، لوبیا و عدس( در برنامه غذایی توصیه می شود؛ زیرا فیبر موجود در این غذاها باعث
کنترل بهتر قند خون می شود.

فعالیت

ورزش اهمیت زیادی در دیابت دارد، زیرا باعث کاهش قند خون و عوامل خطر قلبی عروقی می شود. ورزش با
افزایش برداشت گلوکز توسط عضالت و بهبود عملکرد انسولین سطح قند خون را پایین می آورد. همچنین
جریان خون و تون عضالت را بهبود می بخشند. از سوی دیگرف ورزش باعث تغییر در چربی های خون شده،
سطح HDL را افزایش داده و سطح کلسترول و تری گلیسریدها را کاهش می دهد. این موضوع در افراد دیابتی
در معرض خطر بیماری های قلبی عروقی از اهمیت باالیی برخوردار است.
توصیه های مهم:
 روزانه در یک زمان معین )ترجیحا در زمانی که سطح قند خون در باالترین میزان است( و به یک میزان
معین ورزش کنید
 افزایش تدریجی و آهسته مدت زمان ورزش توصیه می شود
 3 بار در هفته ورزش کنید و بیشتر از دو روز متوالی بدون ورزش، نداشته باشید
 کفش مناسب بپوشید و در صورت لزوم، از تجهیزات محافظتی دیگر نیز استفاده کنید
 از وارد شدن ضربه به اندام های تحتانی به ویژه در بیمارانی که به دنبال نوروپاتی محیطی دچار بی حسی
شده اند جلوگیری شود
 پاها روزانه پس از ورزش چک شوند
 از انجام ورزش در گرما یا سرمای بسیار شدید پرهیز شود
 از ورزش طی دوره هایی که وضعیت متابولیکی از کنترل خارج است اجتناب ورزید
 راه رفتن برای بسیاری از بیماران ورزش مطمئن و مفیدی محسوب می شود

 قبل از شرکت در تمرینات ورزشی متوسط، جهت پیشگیری از افت قند خون، یک غذای محتوی 15gr
کربوهیدرات یا معادل آن میوه مصرف کند
 قبل از ورزش در صورتی که می خواهید انسولین تزریق کنید، انسولین را در شکم و دور ناف تزریق کنید و
از تزریق آن در ران خودداری نمایید
 هنگام ورزش کردن؛ حتما همراه خود شکالت یا قند یا خرما داشته باشید تا در صورت احتمال کاهش قند
خون، آن را مصرف نمایید
 به تنهایی ورزش نکنید
 همراه ورزشی شما، از بیماری شما آگاه باشد

چک قند خون

حتما یک دستگاه گلوکومتر تهیه نمایید و میزان قند خون خود را در منزل کنترل کنید
 بهتر است که قند خون خود را در منزل در 4 نوبت :
 قبل از صبحانه
 2 ساعت بعد از صبحانه
 2 ساعت بعد از نهار
 2 ساعت بعد از شام
کنترل کنید.

در صورتی که قادر به اندازه گیری قند خون در نوبت های گفته شده نیستید، در هفته حداقل 3 روز به
صورت تصادفی قند خون خود را کنترل و در دفترچه یادداشت نمایید
 حداقل یک هفته قبل از مراجعه به پزشک، قند خون خود را در 4 نوبت گفته شده به صورت روزانه کنترل
نموده و در دفترچه یادداشت نموده و روز مراجعه به پزشک همراه خود برده و به پزشک نشان دهید
 نحوه کار با دستگاه گلوکومتر:
 قبل از کار با دستگاه دست های خود را با آب و صابون شسته و خشک نمایید
 ابتدا سرسوزن )لنست( را در قلم قرار داده، آن را شارژ و آماده کار کنید
 یک عدد نوار تست قند را در محل دستگاه قرار دهید
 ابتدا کمی نوک انگشت را با فشار دادن پرخون کرده، سپس با قلم روی محل را سوراخ کرده: یک
قطره خون کامل
 قطره خون را روی نوار تست ریخته
 به مدت چند ثانیه صبر کنید تا دستگاه میزان قند خون شما را نشان دهد
 بسیاری از دستگاه های جدید قابلیت ذخیره میزان قند خون ها را در نوبت های متعدد دارند

گام دوم: نحوه نگهداری از قلم انسولین
معموال در نسخه پزشک برای شما 5 قلم انسولین نوشته می شود؛ قلم های انسولین اضافی را به مدت 28
روز می توانید در یخچال نگهداری کنید، مراقب باشید تا منجمد نشوند. زمانی که به انسولین سرسوزن
متصل کردید و می خواهید از آن تزریق نمایید، قلم را در دمای محیط نگهداری کنید: تزریق انسولین سرد
موجب بروز عوارض جانبی می شود. قلم مورد استفاده را به مدت 28 روز می توانید بیرون از یخچال
نگهداری کنید.
در صورت تغییر رنگ محلول انسولین و یا وجود حباب های شیری رنگ در انسولین های شفاف و یا کدر
شدن انسولین از تزریق آن خودداری کنید و قلم انسولین را دور بیندازید
 گام سوم: کنترل قلم انسولین قبل از تزریق
در هر نوبت قبل از بکارگیری انسولین؛ ابتدا حتما قلم را کنترل کنید؛ محفظه ی حاوی انسولین به میزان
کافی انسولین داشته باشد و قلم تمام نشده باشد؛ در صورتی که انسولین تمام شده است انسولین دیگری از
یخچال درآورده و در دمای محیط قرار دهید تا به دمای محیط برسد؛ سپس مایع درون قلم را چک نمایید تا
شفاف باشد و تغییر رنگ نداده باشد، سپس سرسوزن را چک نمایید؛ در صورت کج بودن یا شکسته شدن
سرسوزن آن را تعویض نمایید.
 نحوه هواگیری قلم انسولین
حتما قلم را هواگیری کنید، این کار باعث می شود تا از باز بودن سرسوزن اطمینان حاصل کنید و مطمئن
باشید که انسولین تزریق می شود؛ هواگیری به ترتیب زیر انجام می شود:
1 )دوز را روی 2 تنظیم نمایید
2 )محافظ سرسوزن را خارج کنید
3 )قلم را مستقیم بگیرید به طوریکه سرسوزن رو به باال باشد
4 )انسولین را در هوا تزریق کنید، در صورتی که انسولین از سرسوزن خارج شد می توانید انسولین را
تزریق نمایید؛ در غیر این صورت سرسوزن را تعویض نمایید و مجددا مراحل باال را تکرار کنید
 گام چهارم: تنظیم دوز مورد نظر
میزان دوز براساس نظر پزشک می باشد؛ پیچ سر انسولین را به تعداد واحد درخواستی بچرخانید تا نشانه گر
روی عدد دوز بایستد؛ در صورت سواد نداشتن یا کم بینا بودن از روی تیک هایی که هنگام چرخاندن صدا
می دهد میزان دوز را دریابید )هر تیک یک واحد است(
 گام پنجم: محل های تزریق انسولین
در شکل زیر محل های تزریق انسولین نشان داده شده است؛ باید توجه داشته باشید که انسولین را به صورت
مداوم در یک محل تزریق نکنید زیرا باعث از بین رفتن بافت آن ناحیه می شود؛ در صورتی که محل تزریق
انسولین سیاه شده باشد از تزریق در آن محل اجتناب ورزید. محل تزریق را به صورت چرخشی تغییر دهید.
بهترین محل تزریق دور ناف می باشد.

گام ششم: نحوه تزریق انسولین
سرسوزن را بردارید، پس از هواگیری و تنظیم دوز، پوست محل تزریق را بین انگشت اشاره و شست گرفته و
تا پایان تزریق رها نکنید. قلم را به صورت 90 درجه مستقیم درون پوست فرو برده و پیچ انسولین را تا
پایان فشار دهید تا انسولین تزریق گردد. تا 5 بشمارید و سپس قلم انسولین را درآورده و سپس پوست را رها
کنید
انسولین را به صورت کج فرونبرید، قلم باید به صورت 90 درجه مستقیم داخل پوست فرو رود
در صورتی که پوست شما تمیز است نیازی به استفاده از پنبه الکلی قبل از تزریق نمی باشد، اما در صورتی که
می خواهید قبل از تزریق از پنبه الکلی استفاده کنید، پس از پاک کردن محل با پنبه حتما اجازه دهید تا الکل
خشک شود و سپس تزریق کنید.

پیگیری ها

دیابت در طوالنی مدت می تواند به کلیه، چشم ها، قلب و سایر ارگان های بدن آسیب برساند؛ حتی در صورت
کنترل صحیح قند خون الزم است که فرد دیابتی طی دوره های مشخص خود را چکاپ کند
1 )چشم پزشک
دیابت از طرق مختلفی، چشمها را گرفتار میکند و این میتواند از تار شدن موقتی بینایی تا مشکالت
شدیدتری مثل رتینوپاتی )صدمه به الیه حساس به نور در چشم( تظاهر کند. فرد می تواند در معرض
خطر خونریزی مویرگ های شبکیه و آب مروارید شود. پس الزم است ساالنه یکبار به چشم پزشک
مراجعه نمایید، در صورت بروز هرگونه آسیب چشمی به چشم پزشک مراجعه کنید.
2 )متخصص کلیه یا داخلی
لزوم مراجعه به متخصص کلیه یا داخلی که می تواند همان پزشک خود شما باشد، اطمینان از کارکرد
صحیح کلیه ها جهت تصفیه خون است. فاکتور کراتینین Cr که نشان دهنده سالمت کارکرد کلیه شما
است، باید حداقل هر 3 ماه یکبار چک شود؛ در صورت کنترل قند خون، کلیه های شما آسیب می
بینند و ممکن است نیاز به دیالیز پیدا کنید
3 )متخصص قلب
بیمار دیابتی در معرض سفت و سخت شدن دیواره رگ های خونی می باشد که می تواند منجر به
سکته قلبی یا مغزی شود. پس الزم است از مصرف غذاهای پرنمک و چرب خودداری کند، از سبزیجات
تازه استفاده کند، روزانه پیاده روی کند و هر 6 ماه یکبار به پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه
نماید
4 )انجمن دیابت
انجمن دیابت در راستای ارتقا سطح سالمت بیماران دیابتی و همچنین آموزش و پیشگیری از عوارض
دیابت تاسیس شده است. با عضویت در این انجمن از تازه های بیماری خود و همچنین آموزش های
الزم در زمینه بیماری خود بهره مند خواهید شد
5 )کلینیک مراقبت از پا
در راستای پیشگیری از عوارض دیابت )زخم پای دیابتی( و همچنین در صورت بروز زخم پای دیابتی
جهت درمان و پانسمان و آموزش می توانید به کلینیک مراقبت از پا مراجعه کنید.